Overprikkeling

Zintuiglijke problemen komen vaak voor bij vrouwen met autisme en zijn zelfs opgenomen in de diagnostische criteria voor autismespectrumstoornissen. Elk persoon met autisme is uniek, net zoals de gevoeligheid van iemands zintuigen.

Vrouwen met autisme kunnen gevoelig zijn voor: geluiden, geuren, licht, smaken en aanrakingen. Daarnaast kan iemand ook gevoelig zijn voor balans (vestibulair), beweging en druk (proprioceptie) en inwendige prikkels (interoceptie). Mensen met autisme kunnen zowel overgevoelig als ondergevoelig zijn voor prikkels. Veel vrouwen met autisme ervaren overgevoeligheid voor fel licht of bepaalde lichtgolflengten (bijvoorbeeld fluorescerende lampen). Daarnaast kunnen bepaalde geluiden, geuren, texturen en smaken overweldigend zijn die doorgaans door andere mensen gemakkelijk verdragen worden. Een overgevoeligheid voor een bepaalde prikkel kan leiden dat iemand wegvlucht van de situatie of de prikkel gaat vermijden. Ook kun je merken dat vrouwen met autisme aanrakingen vermijden, de oren bedekken om geluiden tegen te houden of bepaalde kledingstoffen vermijden.

Bij hyposensitiviteit of wel ondergevoeligheid krijgt men niet of juist te weinig prikkels binnen. Wanneer iemand ondergevoelig is voor een bepaalde prikkel kan het zo zijn dat diegene de prikkel juist gaat opzoeken. Dit uit zich bijvoorbeeld in een constante behoefte om te bewegen, het opzoeken van harde geluiden of moeite hebben om honger, dorst of pijn aan te voelen.

Binnenkomende prikkels

Een verhoogde of een verlaagde gevoeligheid van prikkels kan grote uitdagingen met zich mee brengen in alledaagse situaties zoals op school, op het werk en in openbare ruimten. Voor iemand die overgevoelig is voor licht kan het veel moeite kosten om de hele dag onder tl-verlichting te werken. Iemand die snel overprikkelt raakt door geluiden is het zeer onaangenaam om in drukke ruimtes te werken of gesprekken te voeren met veel achtergrondgeluid. Het overladen worden door prikkels is fysiek en emotioneel zwaar en kan ervoor zorgen dat een persoon op een gegeven moment uitgeput raakt.

Vrouwen met autisme kunnen repetitief gedrag vertonen om de hoeveel prikkels die binnenkomen beter te verwerken. Herhaalde bewegingen (bijv. springen of dansen), het maken van geluiden of friemelen helpt vrouwen om rustig te blijven, stress te verlichten of om onwenselijke prikkels te blokkeren. Het uitvoeren van repetitief gedrag, zoals het maken van bewegingen, kan in sommige situaties ongepast of storend zijn. Hierdoor worden prikkels niet goed verwerkt waardoor de overprikkeling zich steeds verder opbouwt en men zich steeds moeilijker kan reguleren. Wanneer bij overprikkeling onvoldoende rust wordt genomen om de prikkels te verwerken, kan dit op de lange termijn leiden tot een burn-out.

Zintuiglijke overbelasting treedt op wanneer te veel prikkels binnenkomen en deze niet tijdig door het brein verwerkt kunnen worden. Overbelasting kan worden veroorzaakt door een enkele gebeurtenis, zoals een onverwacht hard geluid of het kan zich in de loop van de tijd opbouwen. Zintuiglijke overbelasting kan zorgen voor angst, vluchtgedrag en de communicatie doen verslechteren. Wanneer de hersenen een overmaat aan prikkels moet verwerken, kan het functies uitschakelen, zoals spraak, besluitvorming en informatieverwerking. De hersenen zetten alles op alles om de binnengekomen prikkels te verwerken. Andere prikkels, zoals het aanvoelen van honger, pijn en wanneer je naar de wc moet, komen hierdoor minder goed binnen. Er is geen ruimte in de hersenen om andere signalen aan het lichaam door te geven.

Gedrag bij overprikkeling

Veel vrouwen met autisme vertonen bepaald gedrag wanneer ze overprikkeld zijn, namelijk:

Veel bewegingsbehoefte, zoals springen, draaien of tegen dingen aanbotsen.
Verhoogde stimulatie, zoals klapperen met de hand, herhalende geluiden maken of heen en weer schommelen.
Sneller en luider praten of helemaal niet praten.
Het bedekken van de oren of ogen.
Het weigeren van bepaalde voedingsmiddelen of kledingstukken.
Kauwen op gebruiksvoorwerpen.
Mensen veel aanraken of ruw spelen.
Moeite om te communiceren.
Het ervaren van overweldigende emoties (bijv. boosheid, angst of somberheid).
Vluchtgedrag (ontsnappen aan een situatie).

Een prettige omgeving creëren

Het herkennen van belastende prikkels en het anticiperen hierop kan overprikkeling verminderen of zelfs voorkomen. Daarnaast zorgt een vermindering van prikkels ervoor dat mensen beter kunnen studeren, gemakkelijker kunnen socializen en communiceren met anderen. Het verminderen van prikkels in de nabije omgeving van iemand met autisme kan betekenen dat de omgeving aangepast moet worden, waarmede soms ook gewoonten of routines van iemand. Het creëren van een prettige leefomgeving verschilt bij iemand met autisme per persoon. Er dient goed gekeken te worden welke prikkels bij iemand aanleiding geven tot overbelasting. Het begint om uit te zoeken wat de behoeften van iemand zijn. Door prikkels weg te halen of juist toe te voegen, kun je achterhalen wat een prettige omgeving is. Dit kan in de thuissituatie gedaan worden, maar bijvoorbeeld ook op het werk.

Voorbeelden om overprikkeling tegen te gaan:

Lichtkappen, zonnebrillen of een hoed gebruiken indien gewerkt wordt onder tl-verlichting.
Het dragen van oordopjes of koptelefoons in lawaaiige omgevingen.
Werken in ruimtes met een gesloten deur of hoge muren.
Sterk ruikende producten vermijden.
Voedsel uitkiezen waarvoor iemand geen afkeer heeft (denk aan bepaalde texturen, temperaturen of kruiden).
Het dragen van zachte, comfortabele kleding.
Roosters of pauzes aanpassen om drukte te vermijden.

Voorbeelden om onderprikkeling tegen te gaan:

Visuele ondersteuning voor mensen die moeite hebben met het verwerken van gesproken informatie.
Fidget-speeltjes, kauwsnoepjes en andere hulpmiddelen gebruiken.
Regelmatig een pauze inlassen om even te kunnen bewegen.
Eten van voedsel met sterke smaken of gemengde texturen.
Verzwaarde dekens en schootkussens gebruiken of drukkende kleding aantrekken.

Benieuwd naar hoe de prikkelverwerking precies verloopt bij mensen met autisme? Klik dan hier.