Niemand vindt het leuk om afgewezen te worden en zeker niet door een bekende zoals een collega, een familielid of die ene leuke date. Het kan pijnlijk zijn, maar het hoort nu eenmaal bij het leven. Sommige mensen kunnen de negatieve ervaring van afwijzing gemakkelijk naast zich neerleggen. Bij anderen kan het een overweldigende emotionele reactie veroorzaken. Wanneer iemand door afwijzingen erg overweldigd raakt, wordt dit afwijzingsgevoelige dysforie genoemd. De Engelse benaming hiervoor is Rejection sensitive dysphoria waar de afkorting RSD vandaan komt. Afwijzingsgevoelige dysforie wordt gekenmerkt door een extreme emotionele gevoeligheid om bekritiseerd of afgewezen te worden. De voorvallen kunnen werkelijk gebeurd zijn of iemand denkt het waar te nemen. Elk persoon kan RDS treffen, maar men gesuggereerd dat mensen met ADHD en autisme er vatbaarder voor zijn.
Oorzaken van afwijzingsgevoelige dysforie
Mensen die leven met afwijzingsgevoelige dysforie zijn gevoeliger voor afwijzing en worden gemakkelijk getriggerd door bepaalde situaties. De exacte reden hiervoor is nog niet volledig helder. Verondersteld wordt dat het door het niet door een enkele factor veroorzaakt wordt, maar door meerdere factoren.
Een mogelijke verklaring voor RSD is een voorgeschiedenis van afwijzing of verwaarlozing op jonge leeftijd. Dit kan komen doordat een ouder overdreven kritisch of nalatig was gedurende de kindertijd van een persoon. Dit heeft invloed hoe iemand naar zichzelf kijkt. Ouders hebben namelijk een grote invloed op het zelfbeeld van hun kind. Wanneer in het leven veel nadruk wordt gelegd op negatieve aspecten, ontwikkelen kinderen veel sneller een laag zelfbeeld en angst voor afwijzing. Andere situaties kunnen ook een hoge gevoeligheid voor afwijzing veroorzaken, zoals: plagerijen of pesterijen (uit het verleden) en het ontvangen van kritiek en afkeuringen van een romantische partner. Er wordt ook aangenomen dat sommige mensen genetisch vatbaarder zijn voor afwijzingsgevoelige dysforie. Het kan dus zogezegd in de familie zitten. Dit betekent dat wanneer een familielid RSD heeft, de kans toeneemt dat een ander familielid ook RSD heeft.
Het verband met ADHD en autisme
Er lijkt een verband te bestaan tussen afwijzingsgevoelige dysforie en het hebben van ADHD of autisme. Dit wil niet zeggen dat mensen met deze aandoeningen altijd afwijzingsgevoeligheid zullen ontwikkelen. Het hebben van ADHD of autisme is wel een risicofactor.
Mensen met de diagnose ADHD hebben vaak moeite met het vasthouden van aandacht, rusteloosheid en impulsiviteit. Artsen zien emotionele problemen vaak terugkomen bij mensen met ADHD. Dit wordt gekenmerkt door een verminderd vermogen om met emotionele gevoelens en prikkels om te gaan. Deze mensen kunnen meer intense emoties ervaren waardoor zij sterker kunnen reageren op gevoelens van afwijzing.
Afwijzingsgevoelige dysforie heeft ook een verband met autisme. Deze neurologische ontwikkelingsstoornis beïnvloedt het zenuwstelsel en laat een verscheidenheid aan symptomen zien. Kinderen en volwassenen met autisme hebben vaak problemen met sociale interactie, communicatie en kunnen moeite hebben om anderen te begrijpen. Daarnaast zie je vaak dat ze last hebben van emotionele problemen en een hoge gevoeligheid voor lichamelijke en emotionele prikkels. Als gevolg hiervan kunnen gevoelens van afwijzing en kritiek ervoor zorgen dat ze erg oververstuur raken.
Symptomen van RSD
Symptomen van afstotingsgevoelige dysforie zijn complex waardoor het een uitdaging kan zijn om ze te identificeren. Ook kunnen veel symptomen lijken op bepaalde psychische aandoeningen, waaronder:
- depressie;
- sociale angst;
- bipolaire stoornis;
- borderline persoonlijkheidsstoornis;
- post-traumatische stressstoornis.
RDS is geen erkende psychische stoornis in de psychiatrie waardoor geen officiële diagnose gegeven kan worden.
Veelvoorkomende symptomen die behoren bij RSD, en ook kunnen voorkomen bij bovenstaande aandoeningen, zijn:
- negatief zelfbeeld;
- vermijden van sociale gelegenheden;
- faalangst;
- hoge verwachtingen van zichzelf;
- frequente emotionele uitbarstingen na gekwetst of afgewezen te zijn;
- gevoelens van hopeloosheid;
- goedkeuring nodig hebben van anderen;
- woede en agressie;
- spanning.
Hoewel de symptomen van RSD ook passen bij andere aandoeningen zoals je hierboven kunt lezen, is een onderscheidende factor dat de symptomen bij RDS meestal van korte duur zijn.
RSD diagnosticeren
Het kan een uitdaging zijn om erachter te komen of iemand RSD heeft. Eerst dient door een professional uitgesloten te worden of de symptomen niet afkomstig zijn van een onderliggende psychische aandoening. Indien dit niet het geval is, betekent dit niet direct dat een arts de diagnose RSD daadwerkelijk vaststelt aangezien het tot op heden geen officieel erkende diagnose is. Om symptomen te laten beoordelen, dient een hulpverlener, psycholoog of andere professional in de geestelijke gezondheidszorg geraadpleegd te worden. In het gesprek met de professional kan geïnformeerd worden naar de aanwezigheid van symptomen van RDS in de familie. Daarnaast zal iemand een reeks vragen voorgelegd krijgen die duidelijkheid moeten geven welke emoties ervaren worden en hoe hierop gereageerd wordt. Vragen die onder andere gesteld kunnen worden, zijn:
- Voel je woede of agressie wanneer iemand je kwetst?
- Voel je boosheid of woede wanneer je bent afgewezen of bekritiseerd?
- Ga je ervan uit dat niemand je leuk vindt?
- Stel je andermans belangen voorop?
- Hoor je weleens dat je overgevoelig bent?
Behandelingen bij RSD
Aangezien RSD vaak verband houdt met autisme of ADHD wordt aanbevolen om eerst te kijken of er bij iemand sprake is van één van deze stoornissen. Is dit het geval dan wordt in veel gevallen eerst een behandeling gestart gericht op autisme of ADHD. Daarna wordt gekeken in hoeverre iemand nog last heeft van symptomen die horen bij RSD.
Cognitieve gedragstherapie
Cognitieve gedragstherapie (CGT) is één van de meest toegepaste behandelvormen in Nederland. Bij deze therapie leren cliënten om te gaan met negatieve gedachten en gevoelens over zichzelf en hun omgeving.
Deze vorm van therapie is ook bij RSD de eerste keuze. Het doel is dat cliënten leren omgaan met afwijzing en kritiek. Na diverse sessies kunnen zij vaak stressvolle situaties, relatieconflicten, communicatieproblemen, en trauma’s beter hendelen.
Medicijnen
Naast therapie kan een arts, na instemming van de patiënt, besluiten om medicatie voor te schrijven om de symptomen te verminderen. Dit besluit moet goed overwogen worden aangezien medicatie ook bijwerkingen geeft. Daarnaast moet iemand in het dagelijks leven frequent last hebben van afwijzigingsgevoelige dysforie voordat het besluit genomen wordt om medicatie in te zetten. Er zijn geen geneesmiddelen geregistreerd voor de behandeling van RDS, maar sommige middelen die ingezet worden bij andere aandoeningen kunnen off-label worden voorgeschreven.
Het geneesmiddel guanfacine is een middel dat veel wordt voorgeschreven bij RSD in Amerika. Normaliter wordt het middel ingezet bij mensen met een te hoge bloeddruk, maar het middel werkt echter ook op bepaalde receptoren in de hersenen waardoor hyperactiviteit en emotionele reacties verminderen.
Veranderingen in levensstijl
Naast therapie en medicatie kan iemand zelf ook een aantal maatregelen treffen om heftige gevoelens na afwijzing en kritiek te verminderen. Het kan bijvoorbeeld helpen om emoties beter in een perspectief te plaatsen. Hierbij wordt geprobeerd te begrijpen wat iemand voelt en of de waargenomen gebeurtenis gebaseerd is op feiten of ‘slechts’ een perceptie van iemand is. Het lukt niet altijd om gekwetste gevoelens onder controle te houden. Maar gaandeweg kan iemand leren om kalm te blijven in plaats van het krijgen van uitbarstingen. Wat verder kan helpen bij RDS is regelmatige lichaamsbeweging, een gezond voedingspatroon en voldoende slaap.
Naar de huisarts
Iedereen heeft goede en slechte dagen, dus af en toe een uitbarsting of hevige emotionele reactie betekent niet meteen dat iemand naar de huisarts moet. Een afspraak bij de huisarts moet overwogen worden wanneer iemand geregeld last heeft van overweldigende gevoelens van pijn, woede en angst bij afwijzing en kritiek.
Tot slot
Hoewel afwijzingsgevoelige dysforie vaak voorkomt bij mensen met ADHD en autisme, kan het iedereen treffen. Vaak ontstaat het al in de kindertijd, maar ook op een latere leeftijd kan iemand RDS ontwikkelen. Het is mogelijk dat symptomen verergeren als ze niet worden behandeld. Mocht iemand in het dagelijks leven veel last hebben van overweldigende gevoelens na het ontvangen van kritiek of afwijzing, dan kan het zinvol zijn om eens contact op te nemen met een psycholoog.
