Wat is overprikkeling?
Een prikkel is een waarneming die een reactie veroorzaakt in ons brein. Je kunt prikkels zien als kleine stukjes informatie die onze zintuigen opvangen en vervolgens doorsturen naar onze hersenen. In de hersenen wordt de informatie verwerkt waarna we bijvoorbeeld kunnen zien, horen, ruiken, proeven en voelen. Prikkels kunnen overal vandaan komen. Ze kunnen van buitenaf komen, denk aan het horen van sirenes, het zien van knipperende tl-verlichting en het ruiken van sterke parfum. Daarentegen kunnen prikkels ook van binnenuit het lichaam komen, deze prikkels worden interne prikkels genoemd. Enkele voorbeelden hiervan zijn: honger, dorst, pijn, gedachten, gevoelens en emoties.
Gedurende de dag worden we aan heel wat prikkels blootgesteld. Normaal gesproken verwerken onze hersenen deze prikkels zonder dat we het in de gaten hebben. Ze filteren voor ons de informatie eruit die belangrijk is en onbelangrijke informatie wordt direct gedeletet. Bij overprikkeling hebben de hersenen te veel prikkels binnengekregen; ze kunnen alle informatie niet meer goed verwerken. De hersenen raken overbelast en hebben tijd en rust nodig om alle informatie weer juist te ordenen en te rangschikken.
Overprikkeling en autisme
Mensen met autisme hebben doorgaans sneller last van overprikkeling dan mensen zonder autisme. Bij hen werkt het filteren van belangrijke en minder belangrijke informatie minder goed waardoor alle prikkels even hard kunnen binnenkomen. Hierdoor ligt overprikkeling snel op de loer. Waar iemand overprikkeld van raakt en hoe snel daar sprake van is, verschilt per persoon. De ene persoon raakt bijvoorbeeld overprikkeld door een tv die hard aanstaat en een ander door strak zittende kleding.
Overprikkeling bij vrouwen met autisme
Vrouwen met autisme hebben in sommige situaties sneller last van overprikkeling dan mannen. Dit komt voornamelijk omdat de maatschappij meer druk op vrouwen legt om alle ballen hoog te houden. Vrouwen dienen onder andere sociale contacten (binnen het gezin) te onderhouden, dagelijks te koken, parttime al dan niet fulltime te werken en de kinderen te verzorgen. Doordat ze zelf de druk voelen om aan al deze verwachtingen te voldoen en geregeld moeite hebben met grenzen stellen, kunnen vrouwen met autisme veel minder rustmomenten inlassen dan hun mannelijke tegenhangers om te ontprikkelen.
Hieronder worden twintig voorbeelden gegeven waar mensen met autisme, maar ook mensen die niet in het spectrum vallen, overprikkeld van kunnen raken:
- Veel lawaai: harde geluiden zoals sirenes, drukke menigten of voorbij zoevende auto’s.
- Fel licht: lichtweerkaatsingen, bepaalde type lampen, tegenlicht of een felle zon.
- Sterke geuren: parfums, schoonmaakmiddelen of bepaalde kookluchten.
- Tactiele overprikkeling: overgevoeligheid voor aanraking, zoals bepaalde stoffen of te stevige aanrakingen.
- Sociale interactie: informele gesprekken, pauzes met collega’s of drukke verjaardagen.
- Informatie-overload: te veel nieuwe informatie krijgen in korte tijd.
- Onvoorspelbaarheid: onverwachte veranderingen in routines of planning.
- Sociale verwachtingen: het gevoel hebben te moeten voldoen aan sociale normen en verwachtingen.
- Sensitiviteit voor smaak en textuur: problemen met bepaalde voedingsmiddelen vanwege smaak- of textuuraspecten.
- Visuele prikkels: veel bewegingen, flikkerende lichten of drukke patronen.
- Emotionele stressfactoren: plagerijen of het gevoel niet gezien te worden door anderen.
- Sensorische disbalans: het hebben van een sterke reactie op honger of pijnsignalen zeer subtiel waarnemen.
- Overstimulatie op werk/school: te veel geluiden, bewegingen en sociale interacties.
- Gebrek aan persoonlijke ruimte: overweldigd voelen door te weinig ruimte of te veel mensen in de buurt.
- Strakke schema’s: te veel activiteiten of afspraken achter elkaar inplannen.
- Gebrek aan controle: situaties waarin men zich machteloos voelt of geen invloed heeft op de omgeving.
- Overmatige verantwoordelijkheid: te veel verantwoordelijkheden of een groot verantwoordelijkheidsgevoel hebben.
- Slaaptekort: moeite hebben met inslapen of doorslapen.
- Grote veranderingen in het leven: een nieuwe baan, een verhuizing, wijzigingen qua werkplek of renovaties.
- Gebrek aan hersteltijd: onvoldoende tijd om te herstellen na een intense, energievretende situatie.
Naast overprikkeling komt vaak ook onderprikkeling bij mensen met autisme voor. Klik hier om daar meer informatie over te lezen.
Gevolgen van overprikkeling
Als gevolg van overprikkeling kun je lichamelijke klachten krijgen zoals hoofdpijn, vermoeidheid, spierpijn, een ruis in je oren, een verhoogde hartslag of evenwichtsproblemen. Vermoeidheid kan overprikkelingsklachten versterken. Daarnaast komen ook emotionele klachten voor bij overprikkeling, denk bijvoorbeeld aan prikkelbaarheid, ongeduld, boosheid en huilbuien. Cognitieve gevolgen kunnen zijn: moeite om op de juiste woorden te komen, traagheid in denken, verminderde concentratie en vergeetachtigheid.
Als laatste kan overprikkeling ook invloed hebben op het sociale leven van mensen. Als gevolg van overprikkeling vermijden mensen sociale situaties waardoor gevoelens van eenzaamheid kunnen ontstaan. Ook relatieproblemen komen geregeld voor.
Werkboek Autistische burn-out
